|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir?
Polikistik Over Sendromu (PCOS) ilk kez 1935 yılında Stein ve Leventhal tarafından adet düzensizliği, şişmanlık ve erkek tipi tüylenme olarak tanımlanmıştır. Stein ve Leventhal adet düzensizliği olan kadınlardan birkaçına teşhis amacıyla yumurtalıklardan parçalar aldıktan sonra bu kadınların adet olduklarını görmüşlerdir. Polikistik overli 7 kadının yumurtalıklarının %50 veya %75 ‘ini çıkardıktan sonra bu kadınların adetlerinin düzeldiğini, ikisinin de gebe kaldığını görmüşlerdir.
Poli= Latincede çok sayıda
Kistik= Kist içeren
Over= Yumurtalık dokusu
Polikistik Over= Çok sayıda kist içeren yumurtalık dokusu anlamına gelmektedir.
Polikistik Over Sendromu, Sclerokistik over sendromu, fonksiyonel yumurtalık hiperandrojenizm ve Stein-Leventhal sendromu gibi çeşitli isimler verilmiştir.
Polikistik over (PCO) ve Polikistik over sendromu (PCOS) farklı kavramlardır.
PCO (Polikistik over)da kadının ultrasonografik olarak yumurtalıklarda inci kolyesi gibi dizili 2-8 mm çapında 10-15 in üzerinde küçük yumurta keselerinin olmasıdır.
PCOS (Polikistik Over Sendromu)'da ise PCO (Polikistik over) ile birlikte adet düzensizliği, şişmanlık, tüylenme ve kısırlık gibi belirtileri de kapsayan hormonal bir bozukluktur.
PCOS belirtileri kadınlarda farklılık göstermektedir. Doktora başvuran kadınlarda tüylenme, şişmanlık ve adet düzensizliği gibi belirtileri bulunurken sadece PCO bulunan kadınlarda vardır. Tüylenme olmayan ve adetleri düzenli kadınlarda da PCO (Polikistik over) bulunabilmektedir.
PCOS’u olan kadınlarda testesteron (erkeklik hormonun) yüksekliği, insülin yüksekliği, prolaktin (süt hormonu) yüksekliği ve LH (luteinizan hormon) yüksekliği gibi hormonal bozukluklar görülmektedir. Bu hormon bozuklukları uzun dönemde kadınların sağlığında olumsuz etkileri olmaktadır.
PCOS ‘u olan kadının ailesinde de aynı risklere sahip olduğu ve bazı genlerin sorumlu olduğu sanılmaktadır. Polikistik over sendromunun kadının hayatının hangi döneminde başladığı bilinmemektedir. Bazı araştırmalar anne karnında bazı araştırmalarda ergenlik döneminde başladığı yolundadır.
Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nasıl Oluşur?
Anne karnında kız bebeklerin yumurtalıklarında yaklaşık 6-7 milyon küçük yumurta kesecikleri oluşmakta ve doğuma yakın dönemde azalmaktadır. Doğumda kız bebeğin yumurtalıklarında 2 milyon kadar yumurta keseciği bulunmaktadır. İlk adet olan kız çocuğunda yumurta keseciklerinin sayısı yaklaşık 700 bine düşmektedir. Polikistik over sendromunun (PCOS) kız bebeğin hangi döneminde başladığı ve hangi nedenlerin sebep olduğu konusu tam açıklık kazanmamıştır.
13-19 yaş arasındaki genç kızlarda yumurtlama oluşuncaya kadar yumurta oluşumunu tetikleyen GnRH (Gonodo tropin relazing hormon) salgısı yerleşinceye kadar düzenli adet döngüsü oluşmamaktadır. PCOS oluşumunda hipotalamus ve hipofiz arasında sinyalleri bozulmasından dolayı LH hormonunun aşırı salgılanması ve FSH hormonunun daha az salınımına sebep olmasını tetikleyen sebepler aşırı ruhsal stres, epilepsi, kuvvetli bir diyet sonrası ani kilo kayıpları, prolaktin hormonu yüksekliği, tiroid hormonları salgı bozukluğu olabileceği düşünülmektedir.
Hipotalamus-hipofiz aksı ile yumurtalık arasındaki mesajları taşıyan hormonlar (FSH (Folikül stimülan hormon), LH(Luteinize edici hormon) ve östrodiol) yumurtlamayı oluşturacak yumurta keseciği içinde oluşan aktiviteleri düzenleyen fizyolojik olaylar düzenli adet döngüsünü oluşturmaktadır. Bu mekanizmanın herhangi bir aşamasındaki yavaşlama yada duraksama yumurta keseciği büyüyüp çatlaması gerekirken yumurtalıklarda çatlamadan milimetrik kistler halinde kalmasına sebep olmaktadır. Bu olayların aylık olarak tekrarlaması halinde her iki yumurtalıklarda milimetrik kistlerin sayısı artmaktadır. PCO'de yumurtalık kenarında inci tanesi gibi dizili 2-8 mm çapında 10-15‘in üzerinde yumurta keseciği şeklinde görüntülenmektedir. Yumurtalıklardaki bu görüntü birkaç mekanizma sonucu meydana geldiği düşünülmektedir.
Polikistik over sendromunun oluşum mekanizmasında ayrıca dokularda (çizgili kas,yağ dokusu) insülin direnci (insülin uyarımına normalden düşük yanıt) oluşmaktadır. İnsülin direncinin neden oluştuğuna dair tam bir sebep gösterilememiştir. Gıdalarla alınan glikoz pankreastan insülin salımına sebep olur ve insülin glikozu bağlayarak hücre içine girmesini ve hücrelerin kullanmadığı glikozu karaciğerde ve kaslarda depolanmasını sağlamaktadır. PCOS olan kadınlarda dokular insüline olan duyarlılıklarını kaybetmekte ve insülinde bu dokulara etki etmek için salınımına devam etmektedir. Kandaki insülin düzeyi yükselmektedir.
Kandaki yüksek insülin seviyesi;
1-Yumurtalıklardaki androjen (erkeklik hormonu) üretimini tetiklemekte
2-Karaciğerde seks hormonu bağlayıcı hormonu üretimini azaltarak androjenlerin serbest kalmasını sağlayarak kandaki androjen (erkeklik hormonu) yükselmesine sebep olmaktadır. Yükselen androjen yağ dokusunda estrona dönüşür ve kanda estrojen düzeyi yükselir. Kanda yüksek estrojen normal adet döngüsünü başlatacak FSH hormonu baskılanması yeni adet döngüsünü başlatacak mekanizmayı başlatamaz. FSH hormonu düşük kalırken LH hormonu yükselmektedir. Kandaki yüksek LH ve buda yumurtalıklarda birçok küçük yumurta keseciği oluşmasına sebep olmaktadır.
PCOS’de kısır bir döngü vardır. Bu kısır döngü sonrasında yumurtalıklarda küçük yumurta kesecikleri oluşmasına, adet düzensizliğine ve üreme çağındaki kadınlarda da gebe kalamama gibi sorunlara sebep olmaktadır
Polikistik Over Sendromu (PCOS) Belirtileri Nelerdir?
Polikistik over sendromu kadınlarda belirtiler çok farklılık göstermektedir. Belirtiler nadiren çok şiddetli olarak ortaya çıkmakla birlikte nadiren çok hafif olarak ortaya çıkmaktadır.
En sık görülen belirtileri adet düzensizliği ve tüylenmede artıştır. Yumurtlama bozukluğunun sebep olduğu yılda 6 kez veya daha az adet olması ve kandaki erkeklik hormonu (androjenler ) seviyesinin yükselmesi sonucu erkek tipi tüylenme görülmektedir.
Androjen hormonun yüksekliğine bağlı olarak görülen diğer belirtiler sivilce ve erkek tipi saç dökülmesidir.
PCOS in görülen diğer belirtileri:
• İnsülin direncinden dolayı ortaya çıkan Obezite (şişmanlık)
• Yağlı cilt
• Kepekli saç derisi
• Ciltte kahverengi lekelenmeler
• Gebe kalamama
• Yüksek kolesterol
• Yüksek kan basıncı
• Yorgunluk
• Yumurtalıklarda kenar dizilimli milimetrik kistler bulunmasıdır.
İki veya daha fazla belirti bir arada bulunması ve kan hormon düzeylerinin bu belirtilerin desteklemesi sonrasında tanı konulmaktadı
Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nasıl Teşhis Edilir?
Adet düzensizliği, tüylenme ve gebe kalamama gibi şikayetlerle doktora başvuran kadınlarda ilk teşhis olarak PCOS düşünülmektedir. PCOS tanısı koymak için klinik bulgular hala tartışılmaktadır. Tanı koyarken, polikistik over sendromu belirtilerini adet düzensizliği ve tüylenme gibi taklit eden, Hipotiroid (tiroidin yavaş çalışması), Hiperprolaktinemi (Süt hormonunun yüksek olması), Cushing Sendromu ve böbrek üstü bezinde tümör gibi hastalıkları ekarte etmek gerekmektedir.
PCOS tanısı koyarken, 1990 yılında National Institute of Health/National Institute of Child and Human Development (NIH/NICHD) konferansında kararlaştırılan tanı kriterleri kullanılmaktadır. Bu kriterler;
1) Yüksek erkeklik hormonu (hiperandrojenizm) ve yüksek erkeklik hormonunun sonucunda ortaya çıkan belirtiler (örneğin hirşutizm)
2) Yumurtlama düzensizliği
3) Ultrasonografide polikistik over (PCO) görüntüsü olmasıdır.
Konferansta belirlenen tanı kriterlerinin en önemlisi kanda yüksek erkeklik hormonu ve belirtileridir. Fakat bazı kadınlarda erkeklik hormonunun yüksek olduğu halde belirtileri bulunmayabilir.
2003 yılında Avrupa İnsan Üreme ve Embriyoloji Derneği (ESRE) ve Amerika Üreme Tıp Derneği (ASRM) tarafından Rotterdam, Hollanda da yeni bir tanım oluşturulmuştur. Bu tanıma göre PCOS teşhisi koymak için kadında;
• Polikistik over görünümü olması: Her bir yumurtalıkta 2-9 mm büyüklüğünde 12 veya daha fazla sayıda yumurta keseciği bulunması veya yumurtalık hacminin büyümesi,
• Adet düzensizliği; İki adet kanaması arasında 35 günden uzun olması veya yılda 10’dan az adet kanaması olması,
• Erkeklik hormonun yüksek olması ve belirtilerinin bulunması şeklinde tanımlamışlardır. PCOS tanısı koymakta laboratuar testleri yararlı olacaktır. Kanda FSH düşük çıkarken LH yüksek çıkmaktadır. Kanda DHEA ve Testesteron artmış olabilir. Şişman kadınlarda kanda açlık kan şekeri ve şeker yükleme testlerinde değerler yükselmiş olabilir.
Yapılan vajinal ultrasonografide tipik PCO görüntülenmesi tanı koymakta en önemli kriterdir.
Polikistik over sendromu ve PCO farklı kavramlardır. Yumurtalıkları PCO görünümlü fakat düzenli adet olan ve yumurtlayan kadınlarda ender olarak görülmektedir. Bunun yanında yumurtalıklarında PCO görüntüsü olmayan fakat laboratuar bulguları ve diğer belirtilerle PCOS olan kadınlarda vardır.
PCOS tanısını laboratuar testlerininde desteklemesi gerekmektedir. Laboratuar kan değerlerinde;
• Serbest Testesteron yüksektir
• DHEA-S yükselmektedir
• SHBG (Seks Hormonu Bağlayıcı Globülün) düşüktür
• Kan insülin düzeyi yükselmektedir.
• Açlık kan şekeri ve şeker yükleme testleri yüksektir
• LH yüksek, FSH düşüktür.